خبرگزاری فارس،‌ علیرضا ملوندی، سمیه نبی- تونِس نام کشوری در شمال آفریقا و جنوب دریای مدیترانه است که از غرب با الجزایر و از شرق و جنوب با لیبی هم‌مرز است؛ کشوری با تمدنی دیرینه که نقش مهمی هم در جهان اسلام ایفا می‌کند.

نخستین جرقه‌های بیداری اسلامی در این کشور خورد و البته بیش از آن که به سیاست معروف باشد فرهنگش در میان کشورهای اسلامی شهره است.

محمد اسدی موحد، رایزن فرهنگی ایران در تونس مهمان خبرگزاری فارس شد تا از تونس، فرهنگش و نزدیکی‌های فرهنگی ایران و آن کشور آفریقایی برایمان بگوید.

 

در ابتدا درباره وضعیت فرهنگی و اجتماعی کشور تونس بفرمایید و اینکه این کشور چه اهمیت و جایگاهی در منطقه و حوزه کشورهای اسلامی دارد؟

تونس، کشوری است که در شمال آفریقا قرار دارد، همان طور که می‌دانیم کشورهای مغرب عربی چهار کشور هستند اعم از؛ تونس، الجزایر، لیبی و موریتانی. این چهار کشور به ویژه تونس، سابقه تمدنی قدیمی دارند. این کشورها از دو قبیله آمازیغی و بربر تشکیل شده‌اند. زمانی که «عقبة بن نافع»، اولین صحابه پیامبر اکرم (ص) وارد تونس شد مردم تونس، اسلام را پذیرفتند.

یکی از شهرهای مهم و تاریخی تونس، «قیروان» نام دارد؛ واژه «قیروان» در اصل همان کلمه «کاروان» بوده است؛ کاروانی که خراسانی‌ها به آن منطقه رفتند به نام کاروان خراسانی‌ها، تونس رفتن دو در تاریخ آمده است که 30 هزار تن خراسان به توقیروانن س مهاجرت کردند بنابراین کلمه «قیروان» از کاروان گرفته شده است.

کلمات فارسی زیادی بین فرهنگ تونس و در زبان تونس و زبان فارسی وجود دارد کلماتی که عربی نیست و آنها خودشان هم نمی‌دانند عربی نیست. کلمات بسیاری از فارسی در زبان تونس رواج دارد و این بیانگر آن است که فرهنگ فارسی در تونس وجود داشته است.

یک تعامل و تشابهات فرهنگی بین ایران و تونس بوده است وقتی اسلام در زمان «عقبه بن نافع» به تونس وارد شد سپس بعد از مدتی سلسله فاطمیون در آنجا حضور داشتند و هنوز هم آثار فرهنگ فاطمیون و شیعه در آنجا حضور دارد حتی اسم‌هایی که بعضی ازشهرهای تونس دارد یک شهری دارند به نام «مهدیه» مرکز پایتخت حکومت فاطمیون. وقتی وارد این شهر می‌شویم فضای آنجا تا حدودی شبیه فرهنگ فاطمیون یا اهل بیت (ع) است.

 

از نظر فرهنگی، مردم تونس شباهت‌های زیادی به مردم ایران دارند؛ مردم تونس، ایران را به خوبی می‌شناسند وقتی در میان نخبگان تونسی، اسم ایران را می‌آوریم در ذهنشان تداعی می‌کند فرهنگ، تمدن، شعر و سابقه فرهنگی. وقتی ایران را با مسلمانان تونس مطرح کنیم عدالت‌طلبی، ظلم‌ستیزی، استکبارستیزی و امام خمینی (ره) را نام می‌برند. حتی در شهرهای دور تونس هم که برویم، مردم آنجا ایران را به خوبی می‌شناسند، وقتی با قشر هنرمندان اسم ایران را می‌بریم، موسیقی، سینما و تئاتر ایران را عنوان می‌کنند. بنابراین واژه «ایران» در میان تونسی‌ها جایگاه خوبی دارد و قشری از مردم آنجا دیدگاه خاصی درباره ایران و مردم ایران دارند.

به نظر من قشر نخبگان مردم ایران نیز، قطعاً با تونس آشنایی زیادی دارند، تونسی‌ها از لحاظ فرهنگی و سطح سواد،تونس در شمال آفریقا حرف اول را می‌زند. به عنوان مثال موضع و جایگاه زن در عرصه سیاست، اقتصاد و سایر مسائل اجتماعی و… زن تونسی حضور فعالی در اجتماع دارد 50 درصد نمایندگان مجلس تونس و حدود 6 نفر از وزرای کشور تونس نیز بانوان هستند. بنابراین مردم تونس به لحاظ سطح فرهنگی جایگاه ویژه‌ای دارند.

همچنین مردم تونس بسیار فرهنگ دوست بوده و تعصبات بی‌جا نسبت به مسائل فرهنگی ندارند و شاید این موضوع به خاطر تفکراتی است که در آنجا غالب است.

 

به لحاظ مذهبی مردم تونس، پیرو کدام آیین هستند؟

مذهب غالب مردم تونس، مالکی است با نگاه تصوف؛ یعنی تفکر صوفی‌گری در تونس رواج دارد و یکی از علت‌هایی که تفکر سلفی‌گری، وهابیت و اندیشه‌ وهابی در تونس جایگاهی ندارد به خاطر علمای زیتونه و اینکه اندیشه صوفی‌گری در آنجا رایج است.

 

آیا صوفی‌گری در تونس، ریشه ایرانی دارد؟

بله، اتفاقاً می‌توان تعامل خوبی میان صوفی‌گری در تونس با صوفیه‌ای که در ایران است برقرار کرد؛ مثل عبدالقادر گیلانی، تیجانی و… علمای زیادی از تیجانیه در تونس هستند، به طور کلی تصوف در شمال آفریقا به ویژه در تونس جایگاه ویژه‌ای دارد هر چند از کشورهای مختلف، تلاش‌های زیادی می‌شود تا تفکر و اندیشه سلفی‌گری و وهابیت در تونس رواج پیدا کند اما با مقاومت مردم و اندیشمندان و علما مواجه شده است.

 

تونس از نظر سابقه فرهنگی چه قدمتی دارد؟

اولین مرکز علمی و دینی شمال آفریقا در تونس ایجاد شده است و آن هم مسجد «زیتونه» است. «جامع زیتونه» یا مسجد زیتونه،‌فقط مسجد نبوده بلکه پایگاه علمی و مرکز تدریس فقه و اصول و تفسیر و تعالیم اسلامی بوده است و قدمت آن حتی قبل از تأسیس دانشگاه الازهر مصر بوده است و تونسی‌ها ادعا دارند علمای زیتونه از تونس به مصر رفتند و دانشگاه الازهر را ساختند لذا بعضی از رؤسای دانشگاه الأزهر، تونسی بودند مانند شیخ حسین الخضر ایشان یکی از مبارزان با استعمار بوده است زمان استعمار فرانسه از سوریه به مصر می‌رود و رئیس دانشگاه الازهر می‌شود.

اخیراً هم کتابی را با نام «تشابهات فکری امام خمینی (ره) و شیخ حسین الخضر» به چاپ رسیده است. شیخ خضر جایگاه ویژه‌ای میان علما در شمال آفریقا دارد؛  سابقه مبارزاتی وی با استعمار فرانسه به اینجا می‌رسد که حتی تهدید به قتل شد، سپس به اجبار به سوریه رفته و از آنجا به مصر رفت. این خلاصه‌ای از نمای فرهنگی مردم تونس است.

 

ظاهراً شیخ حسین الخضر در کشورش محبوبیت زیادی ندارد؟

خیر، چون شیخ محمدالخضر از مبارزان بوده و آثار زیادی دارد به عنوان یکی از علما و پیش قراولان و رهبران مبارزه با استعمار است. چند کتاب خوب هم درباره ایشان به رشته تحریر درآمده است. ایشان و شیخ محمدصالح المیثر از افرادی هستند که در تونس جایگاه دارند.

 

شما به عنوان رایزن فرهنگی ایران و تونس، مهم‌ترین اقداماتی را که برعهده دارید، چیست؟ 

فعالیت‌های فرهنگی ما براساس تفاهم‌نامه‌ای است که میان دو کشور امضا می‌شود عمده‌ترین فعالیت‌های ما اعم از فعالیت‌های آموزشی، هنری، فرهنگی و رسانه‌ای، نشر است تبادلات مختلفی در بخش‌ هنری از جمله سینما، تئاتر، موسیقی داریم؛ گروه‌هایی از ایران به آنجا سفر می‌کنند و یا برعکس از تونس به ایران می‌آیند. در یک سال و نیم گذشته حدود 3-4 گروه از گروه‌های ایران در جشنواره‌های مختلف تئاتر از ایران در تونس حضور داشتند همین‌طور سینما و موسیقی فعالیت‌های خوبی انجام می‌شود.

 

آقای دکتر می‌شود کمی درباره گروه‌های نمایش توضیح دهید چون معمولاً ما در بخش هنری، گروه سینمایی را به کشورهای خارجی می‌فرستیم چند وقت پیش ما گروه نمایش عروسکی به تونس فرستادیم.  دلیلش چیست؟ آیا استقبال خوب آنها منجر به این اعزام‌ها می‌شود؟

تونس، سینمای ایران را می‌پرستد، موسیقی ایرانی را می‌پرستد، به تئاتر ایران علاقه زیادی دارد. بنده روزی در منطقه متوسط شهر برای خریدن سبزی رفته بودم یک خانم تونسی تا متوجه شد من ایرانی هستم از من پرسید فیلم محمد رسول‌الله چه زمانی در تونس اکران می‌شود و این بیانگر آن است که تونسی‌ها سینمای ایران را به خوبی می‌شناسند.

سینمای غرب، بدون هیچ محدودیتی در تونس وجود دارد اما آنها فیلم ایرانی را خیلی دوست می‌دارند به دلیل اینکه می‌گویند فیلمی که از ایران می‌آید، آموزنده و براساس تعالیم دینی است و افراد با خیال راحت می‌توانند همراه با فرزندان و خانواده خود در سینماهای تونس فیلم های ایرانی را ببینند اما وقتی یک فیلم خارجی پخش می‌شود فرد نگران این است که صحنه بعدی فیلم چیست لذا از فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی بسیار استقبال می‌کنند.

 

آیا از سریال‌های ایرانی در تلویزیون تونس بخش می‌شود؟

سریال‌های زیادی در تلویزیون تونس پخش می‌شود یکی از آنها سریال «یوسف صدیق» است این بار دوم است که این فیلم پخش می‌شود و همواره از پخش آن استقبال شده است.

در 6 استان تونس ما هفته فیلم ایران را در اواخر اسفندماه داریم. حدود 9 فیلم از جمله فیلم‌های شیار 143، رخ دیوانه، مزار شریف اکران خواهد شد. همچنین مردم تونس، هنرمندان ایرانی را نیز بسیار دوست می‌دارند امسال کارگردان فیلم رخ دیوانه خانم بیتا منصوری و تهیه‌کننده آن آقای ابوالحسن داودی در هفته فیلم ایران در تونس حضور خواهند داشت.

بنابراین در بخش نمایش اعم از تئاتر و سینما مردم تونس علاقه بسیاری داشته و دوست دارند در این زمینه‌ها با هنرمندان ایرانی به تبادل اطلاعات بپردازند. در سال گذشته حدود 4 گروه نمایش از ایران به تونس بردیم؛ دو گروه برای کودکان که استقبال خوبی از آن صورت گرفت و آخرین برگ را که گروه سیمرغ حدود یکماه پیش اجرا کردند و در جشنواره بین‌المللی کودکان به نمایش درآمد، متن و محتوای خیلی خوبی داشت  و پوشش رسانه‌ای و بازتاب زیادی از سوی تلویزیون رسمی، روزنامه‌ها داشت. با عوامل اجرای تئاتر مصاحبه کردند. لذا تونسی‌ها سینما و تئاتر ایران را می‌شناسند و به آن علاقه دارند.

 

حوزه موسیقی چطور؟

آفریقایی‌ها به طور عام، زندگی‌شان با موسیقی آمیخته است حتی مسلمانانشان. مردم آفریقا بدون موسیقی نمی‌توانند زندگی کنند. موسیقی در تونس اندکی متفاوت است؛ در تونس دو نوع موسیقی است؛ یکی موسیقی مذهبی که همان گروه‌های تصوف و صوفیه برای میلاد، مولود النبی (ص) و اعیاد اسلامی برنامه اجرا می‌کنند. بهترین گروه‌های موسیقی را در تونس داریم.

به طور مثال،‌ در ایام برگزاری هفته وحدت و جشنواره پیامبر مهربانی، گروه تونسی به ایران آمدند و برنامه اجرا کردند و تقریباً یکی از بهترین گروه‌ها بودند، در این بخش بسیار فعال هستند.

اگر اندیشه سلفی‌گری نتوانسته در تونس رسوخ پیدا کند و غالب شود به خاطر وجود نماهای فرهنگی و فعالیت‌های فرهنگی و هنری در تونس است. در بخش نقاشی، هنرهای تجسمی و موسیقی بسیار فعال هستند و از مدارس شروع می‌کنند از این‌رو در ایام ولادت حضرت رسول (ص) تمام کشور تونس خوشحال هستند و جشن می‌‌گیرند. در تعالیم وهابیت، تمام جشن‌هایی که انجام می‌شود و از جمله جشن ولادت پیامبر اعظم (ص) حرام است و لذا اندیشه‌ وهابی نتوانسته در تونس فعالیتی داشته باشد چرا که این جشن‌ با گوشت و خون و روح و تفکر مردم شمال آفریقا آمیخته است و برهمین اساس مراسم رسمی می‌گیرند و در آن مسئولان کشور، مسئولان فرهنگی، رئیس جمهور و نخست‌وزیر در مراسم ولادت پیامبر (ص) شرکت می‌کنند.

بنابراین، موسیقی با فرهنگ مردم تونس آمیخته است و مردم تونس، موسیقی سنتی ایران را خیلی دوست دارند، با اینکه موسیقی غیر سنتی و موسیقی غربی وجود دارد اما آنچه که جای خالی آن در موسیقی مردم تونس احساس می‌شود و تونسی‌ها نسبت به آن اقبال دارند موسیقی سنتی ایران است که چند تن از خوانندگان آن را به خوبی می‌شناسند.

دو ماه پیش که گروه موسیقی سنتی ایران در تونس،‌ اجرای برنامه داشت در آن سالن موسیقی نمی‌توانستیم وارد شویم چراکه انبوه جمعیت مشتاق، چنین اجازه‌ای را به ما نمی‌داد. بعد از یک ساعت و نیم اجرای برنامه، جمعیت همین طور منتظر نشسته بودند و کسی از جای خود هم تکان نمی‌خورد، من به گروه موسیقی خودمان گفتم قطعه دیگری برای آنها اجرا کنند چراکه مخاطبان، عطش شنیدن داشتند.   

 

کشور ایران در برخی از کشورها مرکز اسلامی دارد آیا ما در تونس هم مرکز اسلامی داریم؟

ما در تونس فقط فعالیت فرهنگی و هنری داریم هیچ فعالیت اسلامی در آنجا وجود ندارد چراکه تونس از جمله کشورهای اسلامی است. 

 

فعالیت‌های دانشگاهی تونس چگونه است؟

یکی از قسمت‌های خوب فعالیت‌های رایزنی فرهنگی بخش دانشگاهی است در حدود 5 دانشگاه نونس، آموزش زبان فارسی را به طور رسمی داریم و با حمایت خود دولت است که زبان فارسی را در کنار سایر زبان‌ها آموزش داده می‌شود.

اولین دور گفت‌وگوهای فرهنگی ایران و عرب در تونس برگزار شد با همکاری دانشگاه‌های ایران از جمله دانشگاه شهید بهشتی، سازمان فرهنگ و ارتباطات و سایر دانشگاه‌های ایران و دانشگاه منوبه یکی از دانشگاه‌های بزرگ تونس است.

نشست‌های ماهانه، تبادل اساتید داریم در سال گذشته، تعداد زیادی از اساتید، دانشجویان مقطع دکترا برای شرکت در فرصت مطالعاتی به ایران آمدند. موضوع تز دکتری برخی از دانشجویان بررسی افکار شهید مطهری، مقایسه افکار شهید مطهری و دکتر شریعتی، تأثیر زمان در سینمای ایران و… تبادل اساتید و هیأت علمی از ایران و تونس داشتیم.

یکی از جاهایی که نخبگان و اساتید دانشگاه تونس حضور فعال دارند؛ همایش‌های علمی و دانشگاه‌های ایران است. معمولاً در همه همایش‌های ایران، نخبگان تونس را می‌بینیم. اگر بخواهیم مقایسه‌ای میان دانشگاه‌های الجزایر، موریتانی و تونس داشته باشیم دانشگاه‌های تونس بالاترین سطح را دارد.

 

وضعیت دانشگاه‌های علمی به چه صورت است؟

اگر بخواهیم مقایسه‌ای میان دانشگاه‌های الجزایر، موریتانی و تونس داشته باشیم، دانشگاه‌های تونس بالاترین سطح را دارد.

 

چرا؟

به خاطر اینکه بسیاری از کشورهای عربی برای اینکه کادر علمی‌ دانشگاهی‌شان تکمیل شود از اساتید علمی دانشگاه‌های تونس استفاده می‌کنند و دانشگاه‌های تونس، مقام برتر را در میان دانشگاه‌های آفریقا دارند. دانشگاه زیتونه، فقط دانشگاه علوم اسلامی است و سایر دانشگاه‌های تونس، علوم انسانی، علوم پایه و پزشکی هستند.

 

اشتراکات فرهنگی ایران و تونس چگونه است؟

اشتراکات فرهنگ‌ ایرانی و فرهنگ تونسی در تمام زمینه‌ها است؛ از ازدواج گرفته،‌ آداب و رسومی که در ازدواج است بسیار به آداب و رسوم ازدواج تونسی‌ها شباهت دارد. همچنین مراسم ترحیم‌ها و… فرهنگ عمومی، فرهنگ مهمانداری‌شان، لذا وقتی یک ایرانی وارد تونس می‌شود هیچ‌گاه احساس غربت نمی‌کند تعارفاتشان، احترام به بزرگتر که در ایران وجود دارد در تونس نیز وجود دارد.

 

* صنعت فیلم و سینمای تونس چگونه است؟

فیلم‌سازی تونس، خیلی قوی نیست، بیشتر مصرف‌کننده هستند و بیشتر فیلم‌های فرانسوی را می‌بینند و اخیراً هم ترکیه بسیار قوی وارد عرصه شده است اما جای سریال‌های ایرانی خالی است متأسفانه ما در این بخش با اینکه تلاش بسیاری داریم اشکال از مراکز فرهنگی ایران است تونسی‌ها اقبال دارند و می‌خواهند فیلم‌های ایرانی را بخرند کم‌کاری از جانب ما است،‌اگر صداوسیما فیلم‌ها را دارد انحصارگرا است یا قیمت‌های گزاف می‌دهند و علاقه‌ای به این کار ندارند.

بارها مسئولانشان به بنده اعلام کرده‌اند که ما می‌خواهیم فیلم‌های ایرانی را بخریم و علاقه بسیاری در این خصوص دارند. سریال یوسف پیامب(ص) خریداری شده است. ضعف از ما است.

کاری که ما انجام داده‌ایم این است، جلسه‌ای که با مدیر جشنواره فیلم فجر داشتم قرار شد برای اردیبهشت‌ماه سال 96،‌دوازده مهمان از تونس به ایران بفرستیم که برای خرید فیلم می‌آیند. قرار است بزرگترین شرکت توزیع‌کننده فیلم تونس را به ایران بفرستیم.

مردم تونس برای فرهنگ و کالاهای فرهنگی هزینه می‌کنند و به آن علاقه‌مند هستند، عظیم‌ترین نمایشگاه کتاب در تونس است. از پنجم فروردین‌ الی 15 فروردین‌ماه نمایشگاه بین‌المللی کتاب تونس است که 5-6 ناشر ایرانی نیز در این نمایشگاه شرکت خواهند کرد، البته این تعداد از ناشران هم با اصرار و تلاش‌های اینجانب راضی شده‌اند که در نمایشگاه کتاب تونس شرکت کنند. هفته فیلم ایران نیز از 28 اسفند تا دهم فروردین به مدت 10 روز برگزار می‌شود.

استقبال از این نمایشگاه کتاب خوب است؟

بله. استقبال از آن بسیار عالی است شرکت‌هایی که سال‌های قبل از ایران آمده بودند می‌گفتند سود کرده‌اند. مهم‌ترین ناشرانی که قرار است در این نمایشگاه کتاب تونس شرکت کنند انتشارات مجمع اهل‌البیت (ع)، مجمع جهانی تقریب مذاهب، مرکز نمایشگاه‌های فرهنگی و… است. جا دارد از این مراکز تشکر و قدردانی داشته باشم.

 مسئله وحدت مذاهب در تونس چه جایگاهی دارد؟

یکی از جاهایی که بحث وحدت میان مذاهب اسلامی، شیعه و سنی پررنگ است و مورد استقبال قرار می‌گیرد تونس است، دولت، ملت‌ و علمای تونس عاشق وحدت هستند و میانه‌ای با تفرقه ندارند. بیشترین علمای وحدتی را در تونس داریم از وزیر امور دینی، مفتی و علمای تونس همگی حامی وحدت هستند، از مسائل اختلافی به دور هستند. و رویکرد تقریبی دارند و تکفیر را هم ممنوع اعلام کرده‌اند.

تونس یکی از کشورهایی است که توسط تکفیری‌ها و داعشی‌ها مظلوم واقع شده است. از بهترین درآمدهای تونس، نخست از راه کشاورزی و سپس بحث گردشگری و توریسم است؛ صنعت گردشگری تونس به دلیل حملات تروریستی، ضربه شدیدی خورده است از این رو مردم و علمای تونس از تکفیر متنفرند.

یکی از جاهایی که برای گردشگری ایرانیان خوب است در تعطیلات انتخاب شود کشور تونس است ما باید صنعت گردشگری میان ایران و تونس را فعال کنیم لذا وقتی گردشگری رونق پیدا کند تبادلات فرهنگی میان ایران و تونس بیشتر می‌شود،‌ دیوارهای بی‌اعتمادی از بین می‌رود. تونس خیلی بهتر از ترکیه است ترکیه چیزی ندارد، بلکه نماد غربی بوده و فقط به لحاظ مسافتی به ایران نزدیک است و اجناس آن ارزان است.

وقتی مردم به تونس سفر کنند با فرهنگ، تاریخ و فرهنگ انسانی و اسلامی آشنا می‌شوند. علاوه بر این مردمان تونس در بحث گردشگری افرادی بسیار خون‌گرم و همراه هستند و به لحاظ امنیتی در حال حاضر تونس از امنیت خوبی برخوردار است و دولت تونس تمام تلاش خود را دارد که اتفاقی برای گردشگران نیفتد. البته بنده همواره به مردم تونس می‌گویم به جای اینکه شما به کشورهای دیگر بروید، ایران را برای مسافرت در تعطیلات انتخاب کنید و من به عنوان رایزن فرهنگی به آنها می‌گویم اگر به ایران رفتید و پشیمان شدید من تمام هزینه‌های سفر شما را پرداخت خواهم کرد. می‌گویم کسی که تهران، شیراز و اصفهان و سایر شهرهای ایران را ببیند به هیچ وجه پشیمان نمی‌شود.   

بنابراین تلاش‌هایی در حال انجام است که مسافرت به ایران توسط یک پرواز انجام شود، چراکه پروازهای دوسفره هزینه بیشتری دارد