در سال 2014 و با ورود داعش به شهر کرکوک، نیروهای نظامی عراق این شهر را ترک کردند و بدین‌ترتیب کردها که خلأ قدرت موجود در شهر را می‌دیدند، جایگزین نیروهای عراقی شدند. بر سر منطقه‌ی کرکوک همیشه بین اقلیم کردستان و عراق مجادله بوده است؛ به‌گونه‌ای که طبق اصل 140 قانون اساسی عراق ذکر شده است که این موضوع بایستی حل و رفع شود. ماجرا به همین ترتیب پیش رفت تا اینکه طی روزهای اخیر مجادله دوباره بالا گرفت. مقامات استانداری کرکوک اعلام کرده‌اند که پرچم اقلیم کردستان عراق را در ادارات دولتی این شهر مستقر کرده‌اند و پایین نیز نخواهند آورد. در تقاضایی متناسب با اصول قانون اساسی عراق، پارلمان عراق از مقامات استانداری کرکوک خواسته که هرچه زودتر اقدام به پایین آوردن این پرچم کند و در رأی‌گیری، به این نتیجه رسیده‌اند که تنها پرچم عراق می‌بایست در این منطقه به اهتزاز درآید. این مجادله کماکان ادامه دارد، اما در این‌خصوص توجه به چند مسئله حائز اهمیت است.
 
1. اصل 140 قانون اساسی عراق
 
در اصل 140 قانون اساسی عراق آمده است که بایستی طی یک رفراندوم مشخص شود که کرکوک متعلق به عراق است یا اقلیم کردستان عراق. آنچه محرز است، این موضوع است که به‌هیچ‌وجه نمی‌توان بیان کرد که کرکوک مربوط به اقلیم کردستان است. بنابراین اهتزاز پرچم اقلیم کردستان در منطقه و استانی که حساسیت‌زاست، چیزی جز تلاش برای تبدیل کردن موضوع به یک مجادله و مسئله‌ی مناقشه‌برانگیز نمی‌تواند باشد. از موصل گرفته تا بصره، عراق هم ترکمن‌نشین دارد، هم کردنشین، هم عرب‌نشین. هیچ معیار عقلانی نیز وجود ندارد که هریک از این اقوام پرچم مورد علاقه‌ی خود را در آن اقلیم به اهتزاز درآوردند. این اقدام استانداری کرکوک اگر به‌عنوان یک اقدام ماجراجویانه قلمداد نشود، ذیل یک بی‌تدبیری گنجانده می‌شود که در شرایط فعلی که عراق درگیر مشکلات مبارزه با داعش است، به‌هیچ‌وجه ضروری و عقلانی نمی‌نماید.
 
2. عراق در مبارزات نهایی با داعش و بازهم یک اختلاف‌افکنی
 
گفته می‌شود که عراق در روزهای پایانی و هفته‌های انتهایی مبارزه با داعش است. یکی از فرماندهان عراقی اظهار داشته بود که هشتاد درصد موصل آزاد شده است و چیزی تا رهایی کامل این شهر از لوث تکفیری‌ها وجود ندارد. اتفاقی که نزدیک به پنج سال تمام تلاش مردم عراق را مصروف خود کرد و هزینه‌های بسیار زیادی از بابت آن متحمل شده‌اند. حال اما در هفته‌ها و روزهای انتهایی مبارزه با این گروهک تروریستی سازمان‌دهی‌شده هستند. در تاریخ مبارزه با گروهک تروریست داعش، هر زمان که دولت عراق به نتایج مثبتی می‌رسیده، یک بحران منطقه‌ای یا داخلی علیه عراق سر برآورده است. برای مثال، گاهی ترکیه خود را به سرزمین‌های عراقی رساندند و یک مجادله بر سر این منطقه به راه انداختند. گاهی آمریکایی‌ها با ورودشان غیرنظامیان را به خاک‌وخون کشیدند و… از این دست مسائل بسیار زیاد است.
 
حال با نزدیک شدن عراقی‌ها به نتیجه در موصل، بانگ اختلاف در کرکوک و توسط کردها به صدا درآمده است. کردها می‌توانند در شرایط فعلی که عراق شدیداً نیاز به همبستگی و وفاق ملی دارد، بسیج شوند و عراق و موصل را از لوث تروریست‌های تکفیری خالی کنند. بعد از آن مسئله‌ی عملی شدن اصل 140 قانون اساسی این کشور را پیگیری کنند که در آن صورت نیز مشخص نخواهد بود نتیجه چیست. چه معیار عقلانی وجود دارد که ذیل آن کردها در شرایطی که تمام توان عراق درگیر مسئله‌ی موصل است، بانگ اختلاف و تفرقه سر می‌دهند؟
 
3. در شرایط فعلی این پرچم عراق است که اهمیت دارد
 
شرایط فعلی در عراق همان‌طور که اشاره شد، شدیداً نیازمند همبستگی ملی و انسجام اقوام با یکدیگر و علیه داعش است، داعش در حال رخت بستن از عراق است، اما این رخت بستن لزوماً کم‌هزینه نیز نخواهد بود. همان‌طور که اخبار از میدان نبرد در موصل مخابره می‌شود، شرایط بسیار دشوار و توأم با خطرات مرگبار برای نظامیان و مردم عراق در برابر داعش است. در این فضا، عراق قطعاً نیاز به یک صدای واحد دارد. کشوری که در آن صدای واحدی وجود ندارد، مردمش نمی‌توانند علیه دشمنی واحد به جنگ بپردازند. اهمیت شرایط فعلی عراق اقتضا می‌کند که کردها، ترکمن‌ها، عرب‌ها، شیعیان، اهل تسنن و… در کنار هم و علیه یک دشمن واحد به مبارزه بپردازند. این شرایط به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند متحمل یک خسارت جدید، آن‌هم در حوزه‌ی عدم وحدت سیاسی باشد. بنابراین این صدایی که از کرکوک به گوش می‌رسد، صدای وحدت برای مبارزه با تروریسم سازمان‌یافته و هولناک داعش نیست و نشان‌دهنده‌ی بانگ اختلاف است که عراق را به ورطه‌ی منازعات غیرقابل حل سیاسی سوق خواهد داد.
 
4. منطقه به‌هیچ‌وجه وجود اسرائیل دوم را تحمل نخواهد کرد
 
اینکه کردها بخواهند بانگ جدایی از عراق سر دهند، موضوعی نیست که طرف‌های منطقه‌ای آن را تحمل کنند. نه‌تنها عراق، بلکه ترکیه و ایران نیز این موضوع را تحمل نخواهند کرد. در همین خصوص است که مشاهده می‌شود به‌محض اظهارنظر مقامات استانداری کرکوک، ترکیه و متعاقباً ایران (سخنگوی وزارت امور خارجه) در واکنش‌هایی تند نسبت‌به این مسئله، آن را موضوعی فرعی و غیرضروری برای شرایط فعلی عراق دانستند و اظهار داشتند که بانگ اختلاف در شرایط فعلی به نفع ملت عراق نیست.
 
البته موضع ترکیه از اساس متفاوت با موضع ایران است. موضع ترکیه بر سر انکار کردها به‌طور کلی در عراق است. ترکیه از سال 2015 به بعد رویکردی متفاوت نسبت به کردها اتخاذ کرده و شروع به رویارویی مسلحانه و نظامی با کردها کرده است و به‌خصوص بعد از شروع مبارزات کردها در سوریه و در میدان نبرد کوبانی، ترکیه مواضع سرسختی نسبت‌به کردها اتخاذ کرده است. اما موضع ایران بر این مسئله بوده است که هرگونه اختلافی در کشورهایی که درگیر مبارزه با تروریسم هستند، به نفع تروریست‌ها تمام شده و عایدی برای مردم مظلومی که زیر آتش تروریست‌ها زندگی می‌کنند، نداشته و نخواهد داشت. بدین‌ترتیب موضع دو کشور همسایه‌ی عراق نسبت‌به کردها و ادعاهای عجیب آن‌ها در هنگامه‌ی نبرد با داعش، مشخص است و این اقدامات تفرقه‌افکنانه را غیرمنطقی و غیرعقلانی می‌دانند. اما از دیگر سو و سوای از مسئله‌ی مبارزه با داعش و لزوم وحدت در عراق، آنچه بایستی به آن اشاره کرد، مسئله‌ی تشکیل یک دولت کردی در منطقه است که مواضع اصولی جمهوری اسلامی ایران و در شمال عراق، مواضع ترکیه نیز در این موضوع کاملاً مشخص است. ایران مجوز تشکیل یک اسرائیل دوم در منطقه را، که نیابت سیاست‌های آمریکایی‌ها در منطقه را کند و مرزهای ایران را تحت کنترل خود درآورد، نخواهد داد. آنچه برای ایران اهمیت دارد، وجود یک کشور قدرتمند عراق در مرزهای غربی خود است. صداهای تفرقه‌افکنانه در مرزهای غربی ایران، آن چیزی نیست که ایران آن را تحمل کند.
 
5. کردها و تلاش برای بسیج افکار عمومی بین‌المللی
 
بعد از تحدیدهای اردوغان نسبت‌به کردها، تلاشی برای نزدیک کردن افکار عمومی بین‌المللی و توجه به مسئله‌ی کردها صورت گرفت که نمود آن را می‌توان در دعوت از دبیرکل سازمان ملل، آنتونیو گوترس، و اعلام موضع وی درخصوص مسئله‌ی کردها مشاهده کرد. این تلاش‌ها که در دولت‌های اروپای مرکزی بیشتر به نتیجه رسیده است، موجی از حمایت از کردها را دربرداشته است. کردها در اقلیم کردستان عراق بایستی متوجه این موضوع باشند که این اعلام مواضع و حمایت‌های افکار عمومی در سطح بین‌المللی، در سبد سیاست‌های منفعت‌طلبانه و تجزیه‌طلبانه‌ی این اقلیم نبوده است، بلکه در راستای سیاست‌های محدودیت‌زای اردوغان و حمایت در برابر تبدیل کردن ترکیه به سلطنتی نژادپرستانه است. سوءاستفاده‌ی مقامات اقلیم کردستان از این اعلام حمایت‌ها و اعلان این موضع که افکار عمومی بین‌المللی پذیرای رفراندوم در منطقه‌ی اقلیم و کردنشین عراق است، نه‌تنها وارونه‌نمایی واقعیت است، بلکه ظلم در حق مردم کردی است که در ترکیه زیر ستم‌های روزافزون مقامات دولت اردوغان زندگی می‌کنند.
 
بنابراین موضوع حمایت از کردهای ترکیه در برابر ظلم و ستم ناشی از سیاست‌های نژادپرستانه و قوم‌گرایانه‌ی اردوغان را نباید با مسئله‌ی سیاسی به نام برگزاری رفراندوم مخلوط کرد. ترکیه خواسته یا ناخواسته سبب شده است مسئله‌ای که در درجه‌ی چندم اهمیت است یا اساساً بی‌اهمیت است، به یک مسئله‌ی بین‌المللی تبدیل شود.
 
6. نه روان‌پریشی اردوغان و نه سوءاستفاده‌ی اقلیم کردستان
 
همان‌طور که اشاره شد، موضع اصولی بر نفی صداهای تفرقه‌افکنانه در عراق، ترکیه و هر کشور دیگری است. جمهوری اسلامی همان‌طور که از تمامیت ارضی عراق دفاع می‌کند، از تمامیت سرزمینی ترکیه، سوریه، یمن و تمام کشورهای منطقه نیز دفاع می‌کند. این اصل پایه‌ای سیاست ایران در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی است. هر ندایی از تفرقه در عراق بلند شود، ایران مخالف آن خواهد بود. اما از دیگر سو، ایران با سیاست‌های قوم‌گرایانه‌ی اردوغان در ترکیه و تسری این سیاست‌ها به عراق و سوریه نیز مخالف است. ایران هم تلاش کردها برای از بین بردن انسجام ملی در عراق را پذیرا نیست و هم روان‌پریشی اردوغان و سیاست‌های فصلی و موسمی وی درخصوص اقوام مستقر در کشور ترکیه را. ترکیه طی دو سال اخیر بیشترین میزان فشار و ظلم سیاسی را نسبت‌به مردم خود داشته است و این موضوع سبب شده است تا همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد، کردها به‌سمت کشورهایی که بیشترین حد پذیرای آن‌ها در اروپای مرکزی بوده‌اند (یعنی آلمان) بروند و بدین‌ترتیب موجی از حمایت را برای خویش خریدار شوند.
 
این موضوع سبب جلب توجهات بین‌المللی به‌سمت ترکیه و مذموم تلقی کردن سیاست‌های دولت اردوغان شده است تا اقلیم کردستان عراق از این توجهات به نفع خود سوءاستفاده کند و در محافل بین‌المللی خود را تنها مدافع حقوق مردمی که تحت ستم اردوغان قرار گرفته‌اند، جلوه دهد. اعلام و اهتزار پرچم اقلیم کردستان عراق در استان کرکوک، آن‌هم در اثنای سفر دبیرکل سازمان ملل، آنتونیو گوترس، می‌تواند در این بستر مورد بررسی قرار گیرد که اقلیم کردستان عراق به‌دنبال جلب توجهات به‌سمت این منطقه و اعلان «مظلومیت» و متعاقباً «نمایندگی» در این مناطق کردنشین، به افکار عمومی بین‌المللی است. موضوعی که از اساس یک مسئله‌ی انحرافی تلقی می‌شود.
 
فرجام سخن
 
مقامات استان کرکوک عراق در اقدامی ماجراجویانه، اقدام به برافراشتن پرچم اقلیم کردستان عراق در ادارات دولتی شهر کرکوک کرده‌اند. موضوعی که سروصدای بین‌المللی و کشورهای منطقه را ایجاد کرده است و نه‌تنها عراقی‌ها، بلکه ترکیه و ایران نیز نسبت‌به این موضوع اعلام مواضع منفی کرده‌اند و شرایط عراق را پذیرای صداهای اختلاف‌برانگیزی که از اقلیم کردستان شنیده می‌شود، نمی‌دانند. این موضوع سبب شده است تا پارلمان عراق موضع‌گیری و اعلان کند که فقط پرچم عراق می‌بایست بر فراز ادارات دولتی شهر کرکوک به اهتزاز درآید. موضعی صحیح که در شرایط فعلی باید به‌عنوان فصل‌الخطاب برای همه‌ی مردم عراق تلقی شود. اشاره شد که بستر به وجود آمدن این سیاست‌های تفرقه‌افکنانه در کرکوک به سیاست‌های اقلیم کردستان عراق در سوءاستفاده از افکار عمومی بین‌المللی و آن نیز به سیاست‌های اشتباه دولت اردوغان در فشار به مردم خود برمی‌گردد که زمینه‌ی چنین سوءاستفاده‌ای را برای اقلیم کردستان عراق فراهم کرده است.
 
این موضوع سبب شده است که کردهای اقلیم کردستان تصور کنند تنها نماینده‌ی قوم کرد در عرصه‌ی بین‌المللی هستند. موضوعی که آن‌ها را به این جسارت انداخته است که در کرکوک پرچم اقلیم کردستان عراق را برافرازند. اشاره شد که در شرایط فعلی که عراق درگیر منازعات با گروه تروریستی داعش است و این مسئله هزینه‌های بسیار زیادی را از مردم عراق مصروف داشته است، چنین نداهایی که بوی فتنه‌ی قومی در آن‌ها بسیار زیاد است، تنها به نفع این گروه تروریستی تمام خواهد شد و نه‌تنها سبب نخواهد شد که عراق از لوث وجود این تروریست‌ها عاری شود، بلکه به‌واسطه‌ی منازعات قومی و مذهبی که به وجود آمده است، از بین بردن آن‌ها را به تعویق خواهد انداخت.
 
مسئله‌ی کرکوک یکی از مسائلی است که هنوز در منظومه‌ی منازعات بین اقلیم کردستان و دولت مرکزی حل و رفع نشده است و حرکت استانداری کرکوک مبنی بر اهتزاز پرچم اقلیم کردستان در اماکن اداری این استان، نه‌تنها خلاف قاعده‌ی عقل است، بلکه در اقدامی جسورانه، خلاف قانون اساسی و اصل 140 قانون اساسی عراق نیز محسوب می‌شود.

پایگاه برهان

انتهای متن/