«میا بلوم»1 استاد ارتباطات و مطالعات خاورمیانه دانشگاه ایالتی جورجیای آمریکا در گفتگو با خبرنگار بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، با اشاره به حمله تروریستی هفته گذشته به منچستر گفت:‌ «هرچند در زمان بمب‌گذاری اطلاعات کمی از واقعیت ماجرا در دسترس بود، و معمولا نیز داعش مسئولیت چنین حملاتی را – علیرغم نبود هیچ ارتباط واقعی – به عهده می گیرد اما با گذشت یکی دو روز اطلاعات بیشتری از سلمان عابدی، عامل حمله منچستر منتشر شد، اینکه وی چند هفته پیش از حمله به لیبی سفر کرده بود و گزارش‌های جدیدتر حاکی از سفر وی به سوریه است که احتمالا در آنجا از سوی داعش (همانند عاملان حملات به فرانسه، بروکسل و بنگلادش) آموزش دیده است».

بلوم درباره نقش‌آفرینی شرایط داخلی جامعه انگلیس در این بمب‌گذاری می‌گوید «مشکل آنجاست که هرچند افزایش سیاست‌های دست راستی موجب بیگانگی و انزوای جوامع مسلمان در سرتاسر جهان شده است، اما این عامل نمی‌تواند توضیح دهد که چرا افراد به عضویت در گروه‌های رادیکال افراطی گرایش پیدا می‌کنند». به گفته وی «در واقع تنها یک علت و یا تنها یک مسیر به سوی افراطی‌گرایی وجود ندارد. اشتباه است اگر فرض کنیم که ترکیب جادویی برخی عوامل می‌تواند به این نتیجه بیانجامد، در هر سطحی، افراد براساس عوامل متنوعی تصمیم‌گیری می‌کنند. بنابراین گفتن اینکه برای مثال این گزاره که فقر و بیگانگی منجر به عضویت فرد در گروه‌های افراطی سلفی می‌شود نمی‌تواند تبیین‌کننده این مسئله باشد که چرا بسیاری از افراطی‌ها دارای سطوح تحصیلی بهتری از میانگین یا اکثریت جامعه هستند».

وی در ادامه با اشاره به عاملان حملات یازده سپتامبر، می‌گوید که این مورد نشان می‌دهد که مهاجمان دارای تحصیلات دانشگاهی بوده و خانواده و پیشینه ثروتمندی داشته‌اند. «همچنین کشوری که تاکنونی بیشترین نیروهای خارجی داعش را تأمین کرده است، تونس است. بنابراین (تنها) به خاطر اسلام‌هراسی نیست که این افراد تونسی به سوی رقه یا موصل (و عضویت در داعش) رهسپار می‌شوند«. به گفته وی، «هرچند برخی روندهای مشترک در بین اعضای اروپایی داعش وجود دارد، اما هیچ عامل خاصی وجود ندارد که بتواند این قضیه پیچیده را تبیین کند».

این استاد ارتباطات و مطالعات خاورمیانه می‌گوید، در ساعات اولیه پوشش رسانه‌ای حملات تروریستی همواره نوعی سردرگمی وجود دارد. به گفته وی «حتی در چت‌روم‌های داعش نیز نوعی سردرگمی درباره اینکه چه کسی مسئول بوده است وجود داشت و از یکدیگر این سئوال را می‌کردند که "آیا ما چنین کاری کردیم" و بسیاری از آن‌ها این حمله را جشن گرفتند». به گفته بلوم «اما رسانه‌های جریان اصلی بیش از معمول محتاط بوده و از گمانه‌زنی‌های بیش از حد اجتناب کردند. من گزارش‌هایی را شنیدم مبنی بر اینکه این بمب پر از ترکش‌های میخی بوده است و همچنین شنیدم که عابدی چند هفته پیش از حمله به لیبی سفر کرده بود. اما رسانه‌هایی همچون سی‌ان‌ان و بی‌بی‌سی بسیار مراقب بوده و منتشر تأیید این گزارش‌ها باقی ماندند».

بلوم در ادامه به یک مورد جالب دیگر از بازتاب رسانه‌ای حمله منچستر اشاره کرد، جایی که «در شبکه‌های اجتماعی و مطبوعات انگلیسی گزارش‌هایی منتشر شد که براساس آن‌ها رانندگان مسلمان تاکسی‌ پس از حمله افراد را به صورت رایگان به بیمارستان منتقل می‌کردند و یا پزشکان مسلمان افراد مجروح را در هشت بیمارستان محلی مداوا می‌کردند» گزارش‌هایی که به گفته وی «بسیار خوب و پسندیده بودند، اینکه نشان داده شود که اکثریت مسلمانان مخالف این نوع خشونت هستند و قاتلان مواردی استثنا و نه یک شیوه رایج هستند» .

این کارشناس مسائل تروریسم و افراطی‌گرایی اما به دو نکته منقی اشاره کرد، اینکه «رسانه‌های غربی به اندازه کافی (واکنش) جوامع مسلمانی که این حملات را رد و محکوم می‌کنند را بازتاب نمی‌دهند. این جوامع شامل گروه‌های مختلف اسلامی همچون شیعیان، سنی‌ها و دیگر فرق می‌شود». وی می‌گوید «در رسانه‌ها به اندازه کافی محکومیت این اقدامات از سوی مسلمانان گزارش نمی‌شوند». وی در ادامه با اشاره به مراسم دعای برگزار شده از سوی اسقف اعظم منچستر برای قربانیان بمب‌گذاری تروریستی منچستر که با حضور پروتستان‌ها، کاتولیک‌ها، مسلمانان و دیگر رهبران مذهبی برگزار شد، گفت «این مراسم نشان دهنده همراهی این جوامع با یکدیگر است، و رسانه‌ها می‌توانستند در تبیین غیراسلامی بودن و مخالف قرآن بودن این حمله، عملکرد بهتری داشته باشند».

اما نکته دومی که بلوم به عنوان امری منفی به آن اشاره کرد، انتشار تصاویر فرد بمبگذار در روزنامه نیویورک‌تایمز بود، آن هم در شرایطی که تحقیقات همچنان ادامه دارد. به گفته وی «ما می‌دانیم که در تحقیقات جنایی چنین اطلاعاتی کتمان نگه داشته می‌شود تا تمامی افراد دخیل در ماجرا شناسایی شوند». وی با نظر ترزا مِی، نخست‌وزیر انگلیس موافق است که «انتشار این مطالب می‌توانند بر سر راه تحقیقات مانعی ایجاد کند».

میا بلوم در بخش دیگری از این مصاحبه با اشاره به مواضع کنونی تراز مِی نخست‌وزیر انگلیس درباره مهاجرانِ مسلمانان گفت، وی موضع بسیار سختی درباره مهاجران مسلمان دارد و مشخص نیست که آیا اجازه می‌دهد شهروندان انگلیسی (عضو داعش) در صورت تغییر افکار به کشور بازگردند و یا اینکه فرزندان اعضای انگلیسی داعش به این کشور بازگردند. ترزا مِی پیشتر گفته بود در این شرایط، به صورت مورد به مورد باید بررسی صورت گرفته و تصمیم لازم اتخاذ شود.

این استاد دانشگاه آمریکایی از این نکته ابراز نگرانی کرد که «این حمله ممکن است موجب چرخش آرای مردم به سوی جناح‌های راست‌گرا شود»، و نگرانی دیگر اینکه «گروه‌هایی همچون حزب استقلال انگلیس و یا مجمع دفاع از انگلیس به خاطر پیامدهای این حمله با افزایش محبوبیت مواجه شوند«.

وی در ادامه با اشاره موضوع افراطی‌گری گفت، «افراطی‌گرایی (به معنای ایده‌ها یا سخنان افراطی) در جوامع دموکراتیک و آزاد محترم بوده و تحت حمایت است. انواع آزادی‌ها (همچون آزادی تشکیل انجمن، بیان یا رسانه‌ها) مجالی را برای افراطی‌گری و نه رفتار خشن مرتبط با آن فراهم می‌کند. و در این وضعیت است که تشخیص اینکه چه چیزی تنها سخن است و چه چهیزی می‌تواند نشانه یک رفتار در آینده باشد، دشوار می‌شود».

به نظر بلوم، «بهترین راه برای جلوگیری از این حملات ارائه اطلاعات از سوی مردم است، مردمی که درون این جوامع حضور دارند». اما همانگونه که مارگارت تاچر، نخست‌وزیر اسبق انگلیس، گفته است، مقامات امنیتی و پلیس همواره باید از این حملات جلوگیری کنند و این گزاره همواره درست است، تروریست‌ها برای برجای گذاشتن اثرات مخرب تنها به یک فرصت نیاز دارند. «اگر محیط جوامع مسلمان خصمانه باشد، احتمال کمتری وجود دارد که فرد مسلمانی گوشی تلفن را برداشته و به مقامات زنگ بزنند که چیزی را دیده و یا شنیده‌ است، به همین خاطر است که نباید در مقابل حملات تروریستی، واکنشی (تند) نشان داد و یا تمام یک جمعیت یا پیروان یک دین را مقصر شناخت». به گفته وی «طی هفته‌های آتی خواهیم دید که این حمله به چه صورتی انگلیسی‌ها را تحت تأثیر قرار داده و چه سیاست‌هایی ممکن است در پی آن در پیش گرفته شود».

گفتگو از امیر خالقیان

==============

پانویس:

1. Mia Bloom, Professor of Communication and Middle East Studies at Georgia State University.