هفته نامه صدا – احسان پناه بر: سال 2017 با همه«افسون و نیرنگش» به پایان رسید. ظهور ترامپ در آمریکا، موشک پراکنی های کیم جونگ اون، حملات تروریستی داعش و دیگر گروه های تندرو در منطقه خاورمیانه و حتی خاک اروپا، آوارگی مردم روهینگیا، بدتر شدن وضعیت آب و هوا، رشد راستگرایی در اروپا، تداوم جنگ در سوریه و یمن، موج عظیم و مهیب مهاجرت ها و خشکسالی در مناطقی از جهان، همه و همه نشان می دهد که وضعیت امنیت سال 2017 قرمز بود. اما در سال 2018 اوضاع «جهان پیر و بی بنیاد» چگونه خواهد بود؟  

خاورمیانه

خاورمیانه از دیرباز هم مهد تمدن بوده است و هم مهد جنگ های خونین بر سر موقعیت ژئوپولیتیک آن. باید گفت که همین تمدن سازی در این منطقه بلای جانش شد و رشد آن حس حسادت و طمع را در امپراتوری های شرق و غرب برانگیخت. وضعیت این منطقه شاید در ماهیت آن نسبت به گذشته عریض و طویل آن تغییری نکرده است و همچنان نیز مناقشه و رقابت در آن ادامه دارد. سال 2018 در شرایطی آغاز شد که حال این منطقه خوب نیست. دونالد ترامپ با به رسمیت شناختن بیت المقدس به عنوان پایتخت رژیم اسرائیل، وضعیت منطقه را ناآرام تر کرد. علیرغم سقوط خلافت خودخوانده داعش در عراق و سوریه، جنگ و درگیری های خونین به خصوص در سوریه ادامه دارد و اگرچه تب موج مهاجرت ها به کشورهای اروپایی کمی فروکش کرده، اما این مسئله هنوز به عنوان معضل جهانی باقی مانده است.  

در جنوبی ترین نقطه خاورمیانه در یمن نیز اوضاع بسیار اسفبار است و پایان جنگ داخلی در این کشور بعید به نظر می رسد. هیچ راه حل دیپلماتیکی نیز تاکنون در عمل به کار گرفته نشده است و قدرت های دنیا که منافع دست اولی در این منطقه دنبال نمی کنند، به نظر نمی رسد برای خاتمه دادن به جنگ در این منطقه تمایل داشته باشند، بنابراین با شیوع بیماری های واگیردار و قحطی بی سابقه به نظر می رسد یمن فاجعه بی سابقه ای را در سال 2018 تجربه خواهد کرد.

در این میان عربستان به رهبری محمد بن سلمان عزمش را برای اجرای آنچه ولیعهد از آن تحت عنوان «اصلاحات اقتصادی و اجتماعی» یاد می کند جزم کرده است. این کشور به خوبی می داند دوران پادشاهی نفت در دنیا همیشگی نخواهد بود، بنابراین با وضع سیاست هایی جدید قصد دارد زمینه را برای کاهش وابستگی به نفت فراهم کرده و جامعه سنتی عربستان را به یک باره مدرن کند. او آنچنان برق آسا در حال انجام اصلاحات است که فرصتی برای نقد باقی نگذاشته است. سال 2018 به نظر سالی است که بن سلمان انتظار آن را می کشیده است و آن سال به ثمر رسیدن رویای خود حتی در ردای پادشاهی عربستان سعودی می تواند باشد.

شرق آسیا

این روزها شرق آسیا بیشتر درگیر تنش لفظی میان رهبران کره شمالی و ایالات متحده است تا پیشرفت های اقتصادی در چین. اخیرا شرایط منطقه پرتنش تر شده است و کره شمالی برای پرتاب موشک ها از هر نوعی بی تاب است. به نظر موشک پراکنی به سرگرمی این روزهای رهبر جوان کره شمالی تبدیل شده است و به نظر نمی رسد در سال 2018 اشتهای اون جوان به موشک پراکنی کاهش پیدا کند. ترامپ در ایالات متحده نیز تهدیدهای عمدتا توئیتری اش را متوقف نکرده و با توسل به این حربه می خواهد بخشی از شیرینی این سرگرمی را در کام اون تلخ کند. با این حال به نظر می رسد در سال جدید تنش های لفظی به تنش های نظامی تبدیل شود.  

اگرچه کره شمالی و ایالات متحده درگیر تنش لفظی بودند، چین زمینه را برای احیای امپراتوری اش فراهم کرده است. سرمایه گذاری در بخش های فوق کلان در منطقه و حتی جهان، اشتهای سیری ناپذیر اژدهای زرد را بیدار کرده است. پیشبرد طرح جاه طلبانه موسوم به «یک کمربند و یک جاده» به ارزش 900 میلیارد دلار از اهداف اصلی چین در سال 2018 خواهد بود از هم اکنون این کشور مذاکراتش را با کشورهای آسیایی آغاز کرده است و می خواهد هند را نیز ترغیب کند به این پروژه بپیوندد اما به نظر نمی رسد بتواند پیشنهاد وسوسه کننده ای برای دهلی داشته باشد.

روابط روسیه و ایالات متحده

در آستانه کریسمس پیام گرم پوتین به همتای آمریکایی اش نشان از روابط گرم تر آنها در سال جدید دارد، هر چند که این روابط زیر سایه سنگین اتهام دخالت روسیه در انتخابات آمریکا کمی رنجور به نظر می رسد. در این پیام پوتین خطاب به ترامپ از شرایط پیچیده بین المللی گفت و از وی خواست تا تعامل میان ایالات متحده و روسیه تقویت شود، چیزی که به نظر می رسد از اهداف سیاست خارجی دونالد ترامپ برای فشار بر اتحادیه اروپا نیز هست.  

روابط اتحادیه اروپا و ایالات متحده

با روی کار آمدن دونالد ترامپ روابط اتحادیه اروپا و ایالات متحده کمی سردتر شده است، بخصوص این که دونالد ترامپ همواره در نهان و آشکار گفته است که اروپا از ایالات متحده سوء استفاده می کند و در سال گذشته کشورهای عضو ناتو را برای پرداخت هزینه های دفاعی شان تحت فشار قرار داد. موضوع برجام نیز رابطه آمریکا و اروپا را کمی سرد و البته پیچیده تر کرده است. سال 2018 به نظر سال فاصله بیشتر ایالات متحده از اروپا خواهد بود چرا که مسائل لاینحلی همچون پیمان آب و هوای پاریس، برجام و تجارت آزاد می تواند به این روابط خدشه وارد کند.

محیط زیست

حال و روز محیط زیست در جهان رو به وخامت است. انتشار گازهای گلخانه ای و دی اکسید کربن دمای جهان را دو درجه افزایش داده است و انتظار می رود که تا پایان قرن بیست و یکم تا چهارده درجه هم افزایش یابد. مسئله خروج ایالات متحده از پیمان پاریس مسئله چشم انداز محیط زیست در سال 2018 را پیچیده تر کرده است. دیگر کشورهای جهان نیز عملا کاری برای کاهش انتشار این قبیل گازها انجام نداده اند.  

آمارها نشان می دهد که چین، دیگر انتشار دهنده عمده گازهای گلخانه ای در جهان نیز در عمل در این راستا کاری از پیش نبرده است و پروژه های جاه طلبانه اش را فدای محیط زیست نکرده است. خشکسالی در مناطقی از جهان نیز عرصه را بر تمامی جهان تنگ کرده است. خاورمیانه از همه اوضاعش وخیم تر است. موسسه منابع جهانی در تازه ترین گزارشش در سال 2017 اعلام می کند که حال و روز 14 کشور در خاورمیانه از نظر خشکسالی و کمبود جدی آب بسیار وخیم است. خشکسالی می تواند عواقبی همچون موج مهاجرت و نفوذ تندروی در این منطقه را رقم بزند.

جهان در سال 2018 به نظر آبستن تحولاتی از جنس رقابت های شدیدتر بازیگران جامعه جهانی خواهد بود. ایالات متحده به رهبری ترامپ به سیاست های ماجراجویانه تر متوسل خواهد شد، چین به توسعه جاه طلبانه اش ادامه خواهد داد، وضعیت خاورمیانه اسفبار باقی خواهد ماند چرا که طرف های درگیر تمایلی به سازش نشان نداده اند. صلح در سال پیش رو شاید بخش عمده سیاست خارجی کشورهای منطقه و جهان قلمداد شود اما این مهم تنها به واسطه ایجاد توازن قدرت به دست می آید؛ اگر قدرتی احساس کند – و یا طمع کند – که به حقش نرسیده است، اوضاع جهان آشفته تر خواهد شد.